Μια προσεκτική ανάγνωση των πολιτικών θέσεων του νέου Ιρανού προέδρου καταδεικνύει ότι επιδιώκει μια «προσαρμογή» στην εξωτερική πολιτική μέσω της οικοδόμησης μιας πολιτικής συναίνεσης στην εσωτερική πολιτική, γεφυρώνοντας τις μεταρρυθμιστικές και τις συντηρητικές δυνάμεις.
Στις 5 Ιουλίου 2024, ο Masoud Pezeshkian εξελέγη ως ο 14ος πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας, τόνισε ότι θα προσπαθήσει να άρει τις οικονομικές κυρώσεις μέσω της αλληλεπίδρασης με τη Δύση, ανακτώντας τα οικονομικά μέσα διαβίωσης και την ευημερία των Ιρανών. Δημοσίευσε επίσης ένα άρθρο στην εφημερίδα Tehran Times στις 13 Ιουλίου με τίτλο «Το μήνυμά μου στον νέο κόσμο», ορίζοντας ως βασικό στόχο της εξωτερικής του πολιτικής τη δημιουργία «ισορροπίας» στις σχέσεις με όλες τις χώρες. Στο ίδιο άρθρο, τόνισε ότι η κυβέρνησή του θα δώσει προτεραιότητα στην ενίσχυση των σχέσεων με τους γείτονες του Ιράν, στην αύξηση των σχέσεων με τη Ρωσία και την Κίνα και στην αλληλεπίδραση με τη Δύση από μια ισότιμη πολιτική οπτική γωνία. Στις 28 Ιουλίου και στην τελετή επικύρωσής του ενώπιον του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, τόνισε ότι θα συνεχίσει το πολιτικό σύστημα του Ιράν και το όραμα του Ανώτατου Ηγέτη κατά τη διεξαγωγή σημαντικών θεμάτων εξωτερικής πολιτικής. Στις 30 Ιουλίου και στην τελετή ορκωμοσίας του στο Majlis (το ιρανικό κοινοβούλιο), δήλωσε ότι θα σχηματίσει μια κυβέρνηση «εθνικής συναίνεσης», βασισμένη σε μια «διευκολυντική» προσέγγιση.
Μια προσεκτική ανάγνωση των πολιτικών θέσεων του νεοεκλεγέντος μετριοπαθούς προέδρου του Ιράν καταδεικνύει ότι επιδιώκει μια «προσαρμογή» στην εξωτερική πολιτική μέσω της οικοδόμησης μιας πολιτικής συναίνεσης στην εσωτερική πολιτική, γεφυρώνοντας τις μεταρρυθμιστικές και τις συντηρητικές δυνάμεις. Από αυτή την άποψη, μπορεί κανείς να σημειώσει ότι η εξωτερική πολιτική του Πεζεσκιάν θα είναι μάλλον διαφορετική από εκείνη των προηγούμενων κυβερνήσεων. Η κυβέρνηση Ρουχανί ακολούθησε μια εξωτερική πολιτική που βασίστηκε στη μείωση των εντάσεων με τη Δύση για την άρση των οικονομικών κυρώσεων. Η ύστερη διοίκηση Ραΐσι έθεσε ως προτεραιότητα την ενίσχυση των σχέσεων με τους γείτονες και το ανατολικό μπλοκ, καθώς και τη διαχείριση της οικονομικής ζωής χωρίς την JCPOA (την πυρηνική συμφωνία) και τη βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση. Ο πρόεδρος Πεζεσκιάν προσπαθεί να ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική που μπορεί να εξισορροπήσει τις σχέσεις τόσο με την Ανατολή όσο και με τη Δύση υπό το πρίσμα της διατήρησης των εθνικών συμφερόντων του Ιράν. Από αυτή την άποψη, η εξωτερική πολιτική του Πεζεσκιάν θα είναι μια σύνθεση των δύο προηγούμενων κυβερνήσεων.
Η εξωτερική πολιτική του Ιράν έχει δύο προσδιοριστικούς παράγοντες, την «ουσία» και τη «διαδικασία». Η ουσία αναφέρεται στην αποτροπή των απειλών και την παραγωγή ασφάλειας, ενώ η διαδικασία αναφέρεται στην οικονομική μεγέθυνση και τη βιώσιμη ανάπτυξη και συνεπώς στην αναγκαιότητα αλληλεπίδρασης με όλες τις χώρες. Το κλειδί για να προχωρήσει η διοίκηση Πεζεσκιάν σε μια επιτυχημένη εξωτερική πολιτική είναι να συνδυάσει και να εξισορροπήσει αυτούς τους δύο προσδιοριστικούς παράγοντες. Όσον αφορά την ουσία, τα τρέχοντα ζητήματα στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής του Ιράν, όπως η JCPOA, η διαχείριση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το βλέμμα προς την Ανατολή (Ρωσία και Κίνα) και οι σχέσεις με τα περιφερειακά κράτη και τον άξονα αντίστασης, αποφασίζονται από τον Ανώτατο Ηγέτη και το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας. Όσον αφορά όμως τη διαδικασία και την εκτέλεση, η διεξαγωγή αυτών των θεμάτων είναι στην εντολή του προέδρου. Στην πραγματικότητα, η εκτελεστική εξουσία, και ιδίως το Υπουργείο Εξωτερικών, διαθέτει τους οικονομικούς πόρους, τα εργαλεία και τις εξειδικευμένες πολιτικές και οικονομικές ικανότητες που είναι απαραίτητες για την εφαρμογή αυτών των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής.
Πρώτον, η ουσιαστική αναβίωση της JCPOA θεωρείται στο πλαίσιο της αναγκαίας ενεργειακής ασφάλειας του Ιράν, της ανάπτυξης θεμελιωδών βιομηχανιών κ.λπ., καθώς και της αντιμετώπισης της δυτικής παρεμπόδισης της προόδου του ειρηνικού πυρηνικού προγράμματος της χώρας. Ωστόσο, στη διαδικασία, γίνεται αντιληπτή στο πλαίσιο της άρσης των κυρώσεων και της οικονομικής ανάπτυξης για την εξασφάλιση της ευημερίας των Ιρανών. Κατά συνέπεια, η αφαίρεση του ζητήματος της JCPOA σε έναν από αυτούς τους καθοριστικούς παράγοντες έχει προηγουμένως οδηγήσει σε αντικρουόμενες απόψεις μεταξύ των ιρανικών πολιτικών δυνάμεων.
Δεύτερον, η διαχείριση των σχέσεων με τις ΗΠΑ επί της ουσίας σχετίζεται με το ζήτημα της αποτροπής των αμερικανικών απειλών, η οποία έχει εκδηλωθεί με την πολιτική αλλαγής καθεστώτος ή την υπονόμευση του άξιου περιφερειακού ρόλου του Ιράν στο δικό του γεωπολιτικό περιβάλλον. Ωστόσο, στην πορεία, λόγω του ρόλου των ΗΠΑ στην αλλοίωση των δυνατοτήτων του Ιράν να αποκτήσει κεφάλαιο και τεχνολογία στην παγκόσμια σκηνή, καθώς και στη χρήση του εργαλείου των κυρώσεων για την άσκηση πίεσης στο Ιράν, ο πρόεδρος είναι υποχρεωμένος να διαχειριστεί τις σχέσεις και τις εντάσεις με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες (έστω και ελάχιστες) προκειμένου να εξέλθει από τα σημερινά οικονομικά αδιέξοδα.
Τρίτον, το βλέμμα προς την Ανατολή η πολιτική επί της ουσίας εξετάζεται στο πλαίσιο της αναγκαιότητας ενίσχυσης των σχέσεων με τον μη δυτικό κόσμο και τον Παγκόσμιο Νότο προκειμένου να ενισχυθεί η γεωστρατηγική θέση του Ιράν στην εποχή της παγκόσμιας γεωπολιτικής αταξίας. Ωστόσο, κατά τη διαδικασία αυτή, η κυβέρνηση έχει εντολή να αξιοποιήσει τη μόχλευση για την απόκτηση ξένων κεφαλαίων και τεχνολογίας τόσο στην περιφερειακή όσο και στη διεθνή σκηνή. Οι ενισχυμένες αλληλεπιδράσεις του κράτους με τον κόσμο είναι επίσης απαραίτητες, καθώς η κυβέρνηση απαιτεί την εξαγωγή ενέργειας και εμπορευμάτων για να μετριάσει τις επιβλαβείς επιπτώσεις των δυτικών οικονομικών κυρώσεων.
Τέταρτον και τελευταίο, όσον αφορά τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες και τον άξονα των ομάδων αντίστασης, επί της ουσίας το θέμα σχετίζεται με την ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος του Ιράν για την αντιμετώπιση των απειλών των ΗΠΑ και του Ισραήλ, καθώς και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας (όπως το ISIS) με την ενίσχυση του καθεστώτος των φιλικών δυνάμεων εταίρων. Ωστόσο, στην πορεία, το θέμα αυτό ενδεχομένως καθυστερεί τις εκτεταμένες οικονομικές και πολιτικές αλληλεπιδράσεις του Ιράν με τους πλούσιους Άραβες γείτονες, καθώς ένας ενισχυμένος άξονας αντίστασης αυξάνει την πολιτική-ασφαλιστική ευπάθεια των αραβικών καθεστώτων και ως εκ τούτου αναμένουν από το Ιράν να σταματήσει να υποστηρίζει αυτές τις δυνάμεις.
Προκειμένου να βρεθεί μια διευκόλυνση στην προώθηση της εξωτερικής πολιτικής, η διοίκηση Pezeshkian θα απαιτούσε να βρει μια πρακτική κοινή πορεία για να συνδυάσει και να εξισορροπήσει την ουσία και τη διαδικασία άσκησης της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν. Στην πραγματικότητα, καμία διοίκηση στο Ιράν δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τη σύνδεση μεταξύ των δύο κεντρικών καθηκόντων της εξωτερικής πολιτικής που είναι η αποτροπή της απειλής (ουσία) και η εκτέλεση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης (διαδικασία) εις βάρος του άλλου.
Από αυτή την άποψη, και όσον αφορά την αναβίωση της JCPOA ή οποιασδήποτε άλλης πυρηνικής συμφωνίας, η νέα κυβέρνηση του Ιράν θα προσπαθήσει να συνεχίσει τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις με τη Δύση από μια ισότιμη πολιτική βάση. Θα συνεργαστεί περαιτέρω με τον ΔΟΑΕ μέσω της διπλωματικής οδού για την επίτευξη μιας αποδεκτής συμφωνίας με τα εμπλεκόμενα μέρη. Η πραγματικότητα είναι ότι η εντατικοποίηση των πυρηνικών δραστηριοτήτων του Ιράν, που σημειώθηκε μετά τη μονομερή απόσυρση των ΗΠΑ από την JCPOA τον Μάιο του 2018, μπορεί να αντιστραφεί υπό τους όρους της καλής πίστης και της θετικής πρακτικής δράσης της δυτικής πλευράς. Για παράδειγμα, το Ιράν μπορεί ακόμη και να επιστρέψει στην εθελοντική εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου και να περιορίσει το επίπεδο εμπλουτισμού ουρανίου ανάλογα με τις ανάγκες του.
Όσον αφορά τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η νέα κυβέρνηση θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τα διπλωματικά κανάλια για την άρση των οικονομικών κυρώσεων και τη διαχείριση των υφιστάμενων εντάσεων. Θα εκμεταλλευτεί επίσης τη γεωπολιτική υπεροχή του Ιράν ως μοχλό πίεσης για να διαπραγματευτεί την απόκτηση κεφαλαίων και τεχνολογίας. Οι αυξημένες σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα θα συνεχιστούν λόγω του γεωγραφικού ντετερμινισμού, των αμοιβαίων στρατηγικών αναγκών και της ανάγκης εμπλοκής της περιφερειακής αλυσίδας εφοδιασμού εμπορευμάτων στα ποικίλα περιφερειακά υποσυστήματα.
Τέλος, όσον αφορά την περιφερειακή της πολιτική, η ενίσχυση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία θα είναι κεντρική για τη διοίκηση Πεζεσκιάν, καθώς θα οδηγήσει σε αλυσιδωτή επέκταση των σχέσεων του Ιράν με άλλες αραβικές χώρες στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Πρόσφατα, ο βασιλιάς Αμπντάλα της Σαουδικής Αραβίας έστειλε επιστολή καλής θέλησης στον Πεζεσκιάν, τονίζοντας την ανάγκη επέκτασης των διμερών σχέσεων. Από την άποψη αυτή, η νέα κυβέρνηση του Ιράν θα υιοθετήσει μια πιο ενεργή πολιτική για την εγκαθίδρυση μόνιμης κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα μέσω της περαιτέρω συνεργασίας με τη Σαουδική Αραβία και άλλες εμπλεκόμενες περιφερειακές χώρες. Ο πόλεμος στη Γάζα και η άμεση αντιπαράθεση του Ιράν με το Ισραήλ ενίσχυσαν τους διπλωματικούς μοχλούς των Σαουδαράβων στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για την κατάπαυση του πυρός, εν συνεχεία την πίεση της χώρας στο Ισραήλ να αποδεχθεί τη λύση των δύο κρατών. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να εξισορροπήσει το δίλημμα ασφαλείας του Ιράν, το οποίο διαχειρίζεται ταυτόχρονα τις σχέσεις του με τα κράτη της περιοχής και με τον άξονα αντίστασης. Ακόμη και η πρόσφατη δολοφονία του πολιτικού ηγέτη της Χαμάς Ismail Haniyeh στην Τεχεράνη από το ισραηλινό καθεστώς και οι μελλοντικές πολιτικές ή στρατιωτικές απαντήσεις του Ιράν είναι πιθανό να εξισορροπήσουν περαιτέρω το τρίγωνο των σχέσεων μεταξύ Ιράν-Αραβικών χωρών-του άξονα της αντίστασης.
Erol User
