Δύο περιστατικά που αφορούν την πυροδότηση συσκευών επικοινωνίας, την εκκαθάριση του γενικού γραμματέα της Χεζμπολάχ και την επιχείρηση Northern Arrows των IDF αντικατοπτρίζουν με τον πιο εύστοχο τρόπο την κατάσταση στα λιβανικά-ισραηλινά σύνορα σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο του ενός μήνα. Σε αυτό το πλαίσιο, η «ιστορική» συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων, που υπογράφηκε πριν από δύο χρόνια και είχε σκοπό να ανοίξει το δρόμο για τη συμφιλίωση μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων κρατών, παρέμεινε στη σκιά. Ο λόγος για την απροσεξία αυτή θα μπορούσε να είναι μια σύνθετη σειρά από εξωτερικούς οικονομικούς και εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες που προκαθόρισαν την αδυναμία της συμφωνίας για τη διανομή των κοιτασμάτων φυσικού αερίου να συμβάλει στην αποτροπή της κλιμάκωσης.
Στις 27 Οκτωβρίου 2022 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για τη συμφωνία μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ για τα θαλάσσια σύνορα. Ωστόσο, η τελετή υπογραφής διεξήχθη έμμεσα από τον τότε Ισραηλινό πρωθυπουργό Yair Lapid και τον Λιβανέζο πρόεδρο Michel Aoun, παρά τη συνοδευτική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Αυτό έδειξε ότι οι χώρες απέχουν ακόμη πολύ από την επίλυση των βαθιά ριζωμένων διαφορών τους. Το δεύτερο σημάδι του συγκρουσιακού χαρακτήρα της σχέσης ήταν ότι τα μέρη κατέληξαν στην πραγματικότητα σε συμφωνίες όχι μεταξύ τους, αλλά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ανέλαβαν τη λειτουργία του διαμεσολαβητή.
Τα βασικά σημεία της συμφωνίας ήταν η συμφωνία του Λιβάνου να οριοθετήσει τα θαλάσσια σύνορα κατά μήκος της λεγόμενης Γραμμής 23, με τη μεταφορά στο Ισραήλ του κοιτάσματος φυσικού αερίου Karish, την κυριότητα του οποίου η Βηρυτός είχε προηγουμένως την πρόθεση να αμφισβητήσει. Σε αντάλλαγμα, ο Λίβανος έλαβε το κοίτασμα Qana υπό τον όρο ότι το Ισραήλ θα έπαιρνε μερίδιο από τα δικαιώματα για την ανάπτυξή του, αν και το ύψος του τελευταίου δεν προσδιοριζόταν στο κείμενο, καθώς θεωρήθηκε ότι αποτελούσε αντικείμενο ξεχωριστής συμφωνίας με τον διαχειριστή του κοιτάσματος. Επιπλέον, η Βηρυτός και η Ουάσιγκτον αρνήθηκαν τόσο την ευθύνη για την έκβαση των διαπραγματεύσεων αυτών όσο και την υποχρέωση αποζημίωσης της ισραηλινής πλευράς για ενδεχόμενες απώλειες. Η μόνη ασφάλεια θα μπορούσε να θεωρηθεί η εγγύηση ότι το Ιράν δεν θα συμμετείχε-συμμετείχε στο σχέδιο για την ανάπτυξη ολόκληρου του λιβανικού οικοπέδου 9, κρυμμένη πίσω από την απαγόρευση συμμετοχής μιας εταιρείας που τελεί υπό διεθνείς κυρώσεις, η συνεργασία με την οποία θα απειλούσε την αλληλεπίδραση με τις ΗΠΑ.
Επίσης, δεν κατέστη δυνατόν να επιτευχθεί πλήρης συμφωνία για την οριοθέτηση των συνόρων. Εάν η γραμμή 23 αναγνωριζόταν ως μόνιμη, τότε η λεγόμενη γραμμή των σημαδούρων με τη μορφή μιας λωρίδας 5 χιλιομέτρων που απλωνόταν από την ακτή και αντιστοιχούσε στις αρχικές ισραηλινές εδαφικές διεκδικήσεις καθοριζόταν από το status quo, με δυνατότητα περαιτέρω αναθεώρησης στο στάδιο των διαπραγματεύσεων για τα χερσαία σύνορα.
Οι εναπομείνασες βαθιές αντιφάσεις και η ασάφεια της διατύπωσης του κειμένου της συμφωνίας για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου συνέβαλαν, φυσικά, στην αδυναμία της να επηρεάσει τη δυναμική των λιβανοϊσραηλινών σχέσεων κατά την προηγούμενη περίοδο, αν και τον κύριο ρόλο εδώ έπαιξαν οι εσωτερικές πολιτικές συνθήκες και το τελικό οικονομικό όφελος για κάθε έναν από τους συμμετέχοντες. Στο πνεύμα των θεωριών της οικονομικής ειρήνης, τις οποίες προσπάθησαν να εφαρμόσουν οι ΗΠΑ στις σχέσεις τους με την Παλαιστινιακή Αρχή, υποτίθεται ότι θα παρακινούσε τον Λίβανο να αλλάξει την αντίληψή του για το Ισραήλ μέσω της ευκαιρίας να αντλήσει έσοδα από την παραγωγή «μπλε καυσίμων» και να σταθεροποιήσει έτσι την κοινωνικοοικονομική κατάσταση στη χώρα. Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά των πεδίων που αποτέλεσαν αντικείμενο διαφωνίας εμπόδισαν την εφαρμογή αυτού του σεναρίου στην πράξη.
Το κοίτασμα Qana, το οποίο επρόκειτο να διαχειριστεί η Βηρυτός, είχε πράγματι σημαντικότερα προβλεπόμενα αποθέματα. Στο στάδιο της υπογραφής της συμφωνίας για τα θαλάσσια σύνορα, υπολογίζονταν σε 100 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, ενώ το κοίτασμα Karish παρήγαγε μόνο τα μισά από αυτά, και ως εκ τούτου, λαμβάνοντας υπόψη τα άλλα σημεία που αναφέρθηκαν παραπάνω, η συμφωνία τοποθετήθηκε ως πιο συμφέρουσα για τον Λίβανο από πολιτική και οικονομική άποψη. Επιπλέον, το κείμενο έδινε έμφαση στις προοπτικές ολόκληρου του λιβανικού τεμαχίου 9, η εντατικοποίηση της ανάπτυξης του οποίου αναμενόταν στο πλαίσιο των συμφωνιών με το Ισραήλ.
Ωστόσο, το σχέδιο για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Karish είχε εκπονηθεί ήδη από το 2017 και η υλοποίησή του παρεμποδίστηκε όχι τόσο από τη μακροχρόνια διαμάχη με τη Βηρυτό όσο από την πανδημία Covid-19. Η δοκιμαστική γεώτρηση στο κοίτασμα Qana πραγματοποιήθηκε μόλις το 2023. Ως αποτέλεσμα, το Ισραήλ ήταν το πρώτο που επωφελήθηκε, ακολουθούμενο από την Αίγυπτο και την ΕΕ, η οποία υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας τον Ιούνιο του 2022 για την πώληση και τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Είναι σημαντικό ότι το κοίτασμα Karish λήφθηκε υπόψη κατά τον προσδιορισμό των δυνατοτήτων εξαγωγής του Ισραήλ, κάτι που λήφθηκε υπόψη κατά τη σύνταξη του εγγράφου, αν και οι κίνδυνοι κλιμάκωσης με τον Λίβανο δημιούργησαν ορισμένα ερωτήματα σχετικά με το έργο. Μετά την έναρξη του πολέμου κατά της Χαμάς, το κοίτασμα παρείχε επίσης κάποια βοήθεια για την κάλυψη των εγχώριων αναγκών και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς τους εταίρους, λόγω της ευπάθειάς του σε επιθέσεις από το γειτονικό κοίτασμα Ταμάρ, όπου η παραγωγή ανεστάλη προσωρινά.
Το λιβανέζικο τμήμα της συμφωνίας, αντίθετα, δεν οδήγησε στην ταχεία εξόρυξη ή στο υποσχόμενο κέρδος, και ο νέος γύρος της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή προκάλεσε ακόμη και μια βραχυπρόθεσμη μείωση του ενδιαφέροντος των μεγαλύτερων ενεργειακών εταιρειών, οι οποίες παρακινήθηκαν, προφανώς, από λόγους ασφαλείας, παρά την προσπάθεια διατήρησης της παρουσίας τους. Έτσι, τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, η TotalEnergies ανέφερε μια ανεπιτυχή δοκιμή γεώτρησης στο τεμάχιο 9, ενώ ταυτόχρονα υπέβαλε αιτήσεις για την εκμίσθωση χώρων σε γειτονικές περιοχές που γειτνιάζουν άμεσα με τα σύνορα που καθορίστηκαν στη συμφωνία με το Ισραήλ. Το εσωτερικό πολιτικό υπόβαθρο της συμφωνίας έχει επίσης αλλάξει αισθητά τα τελευταία δύο χρόνια. Από την ισραηλινή πλευρά, συνήφθη από τον Yair Lapid, ο οποίος επεδίωξε να επιταχύνει τη διαδικασία με κάθε μέσο, προκειμένου να επιτύχει μια τομή στην εξωτερική πολιτική πριν από τις επόμενες πρόωρες εκλογές που πλησίαζαν εκείνη την περίοδο. Για το λόγο αυτό, βρήκε μάλιστα ένα παραθυράκι για να παρακάμψει το νόμο περί δημοψηφίσματος, ο οποίος έχει συνταγματικό κύρος και προβλέπει παρόμοια διαδικασία για κάθε εδαφική παραχώρηση. Στο κυνήγι της εκλογικής υποστήριξης, ο πολιτικός της αντιπολίτευσης πλέον, υποσχέθηκε επίσης να διατηρήσει τα συμφέροντα ασφαλείας της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του διαχωρισμού του Λιβάνου από το Ιράν, υπό την επίδραση των οικονομικών οφελών που θα αποκόμιζε η Βηρυτός.
Ο σημερινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ήταν μεταξύ εκείνων που ήταν από την αρχή επιφυλακτικοί απέναντι στις συμφωνίες για τα θαλάσσια σύνορα με τον Λίβανο, υποστηρίζοντας ότι θα ενίσχυαν τη Χεζμπολάχ, επιτρέποντάς της να βελτιώσει την εικόνα της στη Δύση, ενώ ταυτόχρονα θα κέρδιζε χρόνο για να προετοιμάσει μια επίθεση κατά του Ισραήλ. Στην παρούσα φάση, λόγω της πιθανότητας μιας νέας πρόωρης ψηφοφορίας, είναι ακατάλληλο για την ισραηλινή κυβέρνηση να δεσμευτεί σε υποχρεώσεις που απορρέουν από τις αποφάσεις των πολιτικών αντιπάλων, και ως εκ τούτου ο υπουργός Ενέργειας της χώρας Eli Cohen έχει ήδη προτείνει την ακύρωση της συμφωνίας για τη διανομή των κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Στο μέλλον, ο Νετανιάχου μπορεί να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τη συμφωνία σε μια εκστρατεία κατά της αντιπολίτευσης, μαζί με την επιχείρηση «Breaking Dawn» του Γιαΐρ Λαπίντ τον Αύγουστο του 2022, η οποία στόχευε επιδεικτικά στην παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, αλλά δεν επηρέασε τη Χαμάς.
Για τον Λίβανο, η συμφωνία με το Ισραήλ ήρθε σε μια περίοδο παρατεταμένης κυβερνητικής κρίσης, κατά την οποία ήταν σημαντικό για τη Χεζμπολάχ να υπερασπιστεί τις πολιτικές της θέσεις, έστω και με τον κίνδυνο να διαβρωθεί η ιδεολογία της αντίστασης. Είναι πιθανό ότι για το λόγο αυτό ο Χασάν Νασράλα συμφώνησε να αλλάξει την «κόκκινη γραμμή» σε «γραμμή 23». Ωστόσο, η εξόντωσή του μπορεί να μετατοπίσει και πάλι τις προτεραιότητες στον αγώνα κατά της γείτονος και στον τομέα του φυσικού αερίου, αφού η παραχώρηση δεν έσωσε ούτε από την κλιμάκωση ούτε από τη στοχευμένη εξόντωση του ηγέτη και επομένως δεν είναι επωφελής για τον διάδοχό του.
Τέλος, η αμερικανική κυβέρνηση εκείνη την εποχή είχε απόλυτη ανάγκη από μια τομή στη Μέση Ανατολή, καθώς βίωνε την πίεση της επιτυχίας των προκατόχων της με τη μορφή των Συμφωνιών του Αβραάμ. Επιπλέον, ως πιθανή παρενέργεια θεωρήθηκε η αποτροπή της επιστροφής στην εξουσία του Μπενιαμίν Νετανιάχου, με τον οποίο οι Δημοκρατικοί είχαν σοβαρές διαφωνίες ήδη επί προεδρίας Μπαράκ Ομπάμα. Υπό τις σημερινές συνθήκες, το φαβορί στον εσωτερικό πολιτικό αγώνα του Ισραήλ έχει αλλάξει, στερώντας από την Ουάσινγκτον τους λόγους για να ανακαλέσει τις λιβανοϊσραηλινές συμφωνίες για τέτοιους λόγους. Η συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα αντικαταστάθηκε από την πρωτοβουλία του Σεπτεμβρίου για εκεχειρία 21 ημερών μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ και η απόρριψή της από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου επηρέασε την προεκλογική κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Έτσι, εν μέσω της τρέχουσας περιφερειακής πραγματικότητας, η συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα γίνεται όλο και λιγότερο συμφέρουσα για τον Λίβανο και το Ισραήλ. Υπό μια ευρύτερη έννοια, το παράδειγμα αυτό καταδεικνύει την ευθραυστότητα των καταστατικών συμφωνιών που συνάπτονται κυρίως για πολιτικούς λόγους των άμεσων μερών τους και του διαμεσολαβητή, αλλά είναι ακριβώς αυτό το σενάριο που είναι αρκετά ικανό να επαναληφθεί τόσο στο πλαίσιο μιας νέας προσπάθειας επίλυσης των αντιθέσεων μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ όσο και της κρίσης στη Λωρίδα της Γάζας.
Erol User
