Η αδυσώπητη επέκταση του ΝΑΤΟ πρέπει να σταματήσει. Στο δρόμο της αυτοκαταστροφής του, κινδυνεύει να συμπαρασύρει μαζί του και τους υπόλοιπους από εμάς. Ήρθε η ώρα να αγκαλιάσουμε μια νέα παγκόσμια τάξη – μια τάξη που θα βασίζεται στη συνεργασία, την ισότητα και την ειρήνη.
Το καλοκαίρι του 1999, λίγους μήνες αφότου το ΝΑΤΟ βομβάρδισε μια ανεξάρτητη χώρα (τότε Γιουγκοσλαβία) χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, παρακολούθησα μια διάλεξη του αείμνηστου καθηγητή Johan Galtung, του πατέρα της έρευνας για την ειρήνη. Γνωστός για την ακεραιότητα και το διανοητικό του θάρρος, δεν μάσησε τα λόγια του. Είπε ευθέως: «Δεν θα μπορούσα να πω τίποτα άλλο: «Αυτός ο κόσμος έχει ένα πρόβλημα. Αυτό το πρόβλημα έχει όνομα, και το όνομά του είναι: Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής».
Δυστυχώς, 25 χρόνια αργότερα, τα λόγια του μοιάζουν πιο προφητικά από ποτέ. Η Ουκρανία είναι μόνο ένα παράδειγμα από τα πολλά. Μετά το υποτιθέμενο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ εμφανίστηκαν ως ο απόλυτος ειρηνοποιός και παγκόσμιος πρωταθλητής της δημοκρατίας. Ωστόσο, αντί να διαλυθεί, η Βορειοατλαντική Συμμαχία, που πλέον δεν σταματούνταν από την ΕΣΣΔ ή το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, συνέχισε την αδυσώπητη επέκταση με το πρόσχημα της εξάπλωσης της ειρήνης και της δημοκρατίας.
Αυτός ο Λεβιάθαν φαίνεται τώρα να έχει την πρόθεση να μετατραπεί σε ένα «παγκόσμιο ΝΑΤΟ» – με άλλα λόγια, να καταστήσει τα Ηνωμένα Έθνη παρωχημένα. Μέχρι στιγμής, έχει καταφέρει να κάνει πολλούς από εμάς να πιστέψουν ότι ο ΟΗΕ είναι άσχετος και ανίσχυρος.
Ένα άλλο βασικό μάθημα στην έρευνα για την ειρήνη που έμαθα από τον Galtung ήταν η προσέγγισή του στην ανάλυση των συγκρούσεων: το τρίγωνο των συγκρούσεων. Για να κατανοήσει κανείς τα βαθύτερα αίτια μιας σύγκρουσης, πρέπει να εντοπίσει τρία βασικά στοιχεία: 1) τις στάσεις (Α) των εμπλεκόμενων φορέων, 2) τη συμπεριφορά τους (Β) και 3) την αντίφαση (Γ). Η αντίφαση – ουσιαστικά η ίδια η σύγκρουση – προκύπτει από τις ασυμβίβαστες αξίες ή στόχους μεταξύ των δρώντων. Επιπλέον, η ουσιαστική ανάλυση των συγκρούσεων απαιτεί τρία βήματα: διάγνωση, πρόγνωση και θεραπεία.
Δυστυχώς, μοιάζει σαν ο κόσμος να βρίσκεται σε μια τόσο σκοτεινή ώρα που ακόμη και οι σωστές διαγνώσεις και οι έγκυρες προβλέψεις έχουν αποδειχθεί μάταιες. Απέτυχαν να αποτρέψουν την κρίση στην Ουκρανία, για να μην αναφέρουμε άλλες καταστροφικές συγκρούσεις – όπως η συνεχιζόμενη γενοκτονία στην Παλαιστίνη. Στη βιασύνη να επικεντρωθούμε στη θεραπεία -πώς να τερματίσουμε τη βία- βρισκόμαστε παγιδευμένοι σε ένα ανησυχητικό παράδοξο: Στη σημερινή οργουελική ατμόσφαιρα, ειδικά μέσα στη λεγόμενη «συλλογική Δύση», όσοι υποστηρίζουν την κατάπαυση του πυρός, τις διαπραγματεύσεις ή τις διπλωματικές λύσεις αντιμετωπίζονται με καχυποψία ή και εχθρότητα. Όπως εύστοχα το έθεσε ο ανεξάρτητος δημοσιογράφος Aaron Maté: «Στα κρατικά μέσα ενημέρωσης του ΝΑΤΟ, δεν υπάρχει τίποτα πιο «αμφιλεγόμενο» από μια πρόταση ειρήνης».
Αυτή η αντίσταση στην ειρήνη δεν είναι κάτι καινούργιο. Το 1982, ο Τζόναθαν Σελ προειδοποίησε στο θεμελιώδες βιβλίο του για τις συνέπειες του πυρηνικού πολέμου ότι «έχουμε βρει πολύ πιο εύκολο να σκάβουμε τους δικούς μας τάφους παρά να σκεφτόμαστε το γεγονός ότι το κάνουμε». Δυστυχώς, στη Μακεδονία -ένα από τα νεότερα και μικρότερα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ- κάθε σοβαρή συζήτηση για τις βαθύτερες αιτίες των συνεχιζόμενων συγκρούσεων ή την αναζωπύρωση των πυρηνικών απειλών έχει γίνει ταμπού. Ο δημόσιος διάλογος παραμένει στενά επικεντρωμένος στις καθημερινές στρατιωτικές εξελίξεις και τους στρατηγικούς ελιγμούς, ενώ τα βαθύτερα διαρθρωτικά ζητήματα που μας έφεραν σε αυτό το σημείο παραμένουν ανεξερεύνητα.
Η ανάγκη για προβληματισμό, διπλωματία και βιώσιμες λύσεις δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα – ωστόσο φαίνεται πιο δύσκολο από ποτέ να τις επιδιώξουμε.
Αν μιλούσα όπως συχνά μιλούσε ο Johan Galtung, θα επαναδιατύπωνα τώρα τη δήλωσή του: Το ΝΑΤΟ είναι απλώς το όργανο της αυτοκρατορικής φιλοδοξίας του. Δυστυχώς, πολλά μετασοσιαλιστικά κράτη οδηγήθηκαν να πιστέψουν ότι η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ εγγυάται την ειρήνη και την ασφάλεια. Για πολλούς, το ΝΑΤΟ έχει γίνει «Αυτό το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου» (δανειζόμενος τον τίτλο του αριστουργήματος του Μπουνιουέλ) – όσο πιο έντονη είναι η επιθυμία, τόσο υψηλότερο είναι το τίμημα που καταβάλλεται για την επίτευξη της ένταξης.
Λίγοι συνειδητοποιούν τους παραλληλισμούς μεταξύ της Ουκρανίας και της Μακεδονίας όσον αφορά την πολιτική τους πορεία. Και οι δύο απέκτησαν την ανεξαρτησία τους μετά την κατάρρευση των σοσιαλιστικών ομοσπονδιών, και οι δύο βρίσκονται σε ευαίσθητα γεωπολιτικά μέτωπα που η Δύση είναι αποφασισμένη να ελέγξει πάση θυσία, και οι δύο έπεσαν θύματα των λεγόμενων «έγχρωμων επαναστάσεων». Στην περίπτωση της ΠΓΔΜ, η αλλαγή καθεστώτος -που παρουσιάστηκε ως δημοκρατική εξέγερση- είχε ως αποτέλεσμα η χώρα να χάσει το όνομα, τη συνταγματική της κυριαρχία και την ταυτότητά της, αν και τελικά εξασφάλισε την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Ουκρανία, ωστόσο, κινδυνεύει να χάσει τα πάντα, αν ο κόσμος δεν αγκαλιάσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες και διαπραγματεύσεις, όπως προτείνουν οι BRICS στην πρόσφατη Διακήρυξη του Καζάν.
Θα έφτανα μάλιστα στο σημείο να πω ότι η έκβαση της σύγκρουσης στην Ουκρανία θα καθορίσει το μέλλον της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας. Το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι υψηλότερο.
Είναι κουραστικό ακόμη και να συζητάμε για τα διπλά μέτρα και σταθμά της Δύσης – ειδικά τώρα, όταν μια γενοκτονία όχι απλώς γίνεται ανεκτή, αλλά υποστηρίζεται ανοιχτά. Ωστόσο, επιτρέψτε μου να σας προσφέρω ένα ενδιαφέρον παράδειγμα για το πώς η Δύση αντιμετωπίζει τα υποτελή κράτη της. Όταν η Μακεδονία εξαναγκάστηκε να υπογράψει τη λεγόμενη Συμφωνία των Πρεσπών – θυσιάζοντας το όνομα και την ταυτότητά της με αντάλλαγμα τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ – η φράση που αναφέρθηκε περισσότερο ήταν του Θουκυδίδη: «Οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υποφέρουν ό,τι πρέπει».
Αλλά όταν πρόκειται για την Ουκρανία, η αφήγηση αλλάζει δραματικά: ξαφνικά, γίνεται λόγος για μια πιθανή στρατιωτική νίκη απέναντι σε έναν πολύ ισχυρότερο αντίπαλο. Το μήνυμα; Μην τα παρατάτε, πολεμήστε μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό! Ο αγώνας δεν είναι μόνο ηθικός αλλά και εφικτός! Εν τω μεταξύ, η Μακεδονία συνθηκολόγησε – και τώρα βρίσκεται μπλεγμένη σε μια σύγκρουση που ο πληθυσμός της δεν ήθελε ποτέ.
Το ΝΑΤΟ υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε την ειρήνη, την ευημερία, ακόμη και την ασφάλεια της ταυτότητας για τα μέλη του. Αλλά στην περίπτωση της Ουκρανίας, η Δύση τζογάρει με υπαρξιακά διακυβεύματα – σπρώχνοντας προς το τρομακτικό χείλος της πυρηνικής κλιμάκωσης.
Τις πρώτες ημέρες της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης (SMO) τον Φεβρουάριο του 2022, το δίκτυο ινστιτούτων ασφαλείας του ΟΑΣΕ – όπου εκπροσωπώ τη Σχολή μου – συγκάλεσε μια εικονική συνάντηση για να συζητήσει πιθανές απαντήσεις. Ως ακαδημαϊκός από μια χώρα που ετοιμάζεται να αναλάβει την προεδρία του ΟΑΣΕ, μου ζητήθηκε προσωπικά να συνεισφέρω ένα κομμάτι. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανάλυσή μου απορρίφθηκε γρήγορα. Γιατί; Επειδή περιέγραψα τη σύγκρουση ως έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ της Δύσης (ΝΑΤΟ, ΗΠΑ, ΕΕ – διαλέξτε) και της Ρωσίας. Υποστήριξα ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν ήταν μόνο η πιο προβλέψιμη σύγκρουση στην πρόσφατη ιστορία, αλλά και η πιο εύκολη να αποτραπεί – αν οι δυτικοί ηγέτες δεν είχαν ακολουθήσει μια κρυφή ατζέντα. Από την άλλη, αυτή η ατζέντα δεν ήταν και τόσο κρυφή – η Μόσχα την έβλεπε να έρχεται από χιλιόμετρα μακριά, και δικαίως.
Αυτό το επεισόδιο είναι μόνο ένα παράδειγμα της ανικανότητας και της δυτικής προκατάληψης που ενσωματώνονται στην τρέχουσα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο ΟΗΕ παρουσιάζεται ως ένας ανίατος ασθενής στο νεκροκρέβατο του. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ -παρά το γεγονός ότι είναι βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης- λειτουργεί περισσότερο ως πολιτικός βραχίονας του ΝΑΤΟ, ή μάλλον ως αποικία της παρακμάζουσας αμερικανικής αυτοκρατορίας.
Αυτή τη στιγμή, μεγάλη προσοχή επικεντρώνεται στο αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών, λες και το πρόσωπο που θα καταλάβει τον Λευκό Οίκο θα μπορούσε να κάνει πραγματική διαφορά. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι το σύμπλεγμα στρατιωτικο-βιομηχανικό-μέσα μαζικής ενημέρωσης-ακαδημαϊκό-ψυχαγωγικό συγκρότημα ευημερεί από τον πόλεμο. Το να περιμένουμε κάτι καλό ή αποτελεσματικό από την Ουάσιγκτον – ή τους συμμάχους της – θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση ευσεβής πόθος.
Επιτρέψτε μου να καταλήξω: υπάρχει λύση για αυτόν τον άρρωστο κόσμο. Αυτή η λύση έχει ένα όνομα – η Παγκόσμια Πλειοψηφία. Αυτός ο αναδυόμενος συνασπισμός έχει ήδη αποδείξει την αποφασιστικότητά του, ζητώντας τον τερματισμό της σύγκρουσης στην Ουκρανία και υποστηρίζοντας την αναγνώριση της Παλαιστίνης ως ανεξάρτητου και ισότιμου κράτους στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Το όνομά του είναι BRICS.
Για οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή, η αδυσώπητη επέκταση του ΝΑΤΟ πρέπει να σταματήσει. Στο δρόμο της αυτοκαταστροφής του, κινδυνεύει να συμπαρασύρει και τους υπόλοιπους μαζί του. Ήρθε η ώρα να αγκαλιάσουμε μια νέα παγκόσμια τάξη – μια τάξη που θα βασίζεται στη συνεργασία, την ισότητα και την ειρήνη.
Erol User
