Η Μέση Ανατολή βιώνει σήμερα μια από τις πιο κρίσιμες και τεταμένες περιόδους της ιστορίας της, η οποία χαρακτηρίζεται από σύνθετες γεωπολιτικές κρίσεις και κλιμακούμενες συγκρούσεις. Καθώς η περιοχή αντιμετωπίζει την άμεση απειλή ενός περιφερειακού πολέμου πλήρους κλίμακας, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για σοβαρό διάλογο με στόχο την εγκαθίδρυση συνολικής και βιώσιμης ειρήνης. Το παρόν άρθρο αναλύει αρχικά την τρέχουσα κατάσταση στη Μέση Ανατολή και στη συνέχεια αναπτύσσει τις απαιτήσεις για την επίτευξη διαρκούς ειρήνης στην περιοχή.
Τρέχουσα κατάσταση στη Μέση Ανατολή
Η Μέση Ανατολή παλεύει με πολλαπλές αλληλένδετες κρίσεις, όπως ο πόλεμος στη Γάζα, οι συχνές επιθέσεις Ισραηλινών εποίκων κατά Παλαιστινίων αμάχων, η στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Χεζμπολάχ και Ισραήλ και η σύγκρουση μεταξύ των Χούθι και του Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα. Επιπλέον, η άμεση αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ έχει ενταθεί πρόσφατα.
Στην πραγματικότητα, η επιχείρηση «Καταιγίδα Αλ Ακσά» στις 7 Οκτωβρίου 2023 έθεσε εκ νέου την παγκόσμια προσοχή στο παλαιστινιακό ζήτημα, αυξάνοντας τη διεθνή πίεση στο Ισραήλ να αναγνωρίσει ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος και διαταράσσοντας το εν εξελίξει σχέδιο εξομάλυνσης μεταξύ Αράβων και Ισραήλ. Η μετατόπιση αυτή οδήγησε σε αναζωπύρωση των ιδεολογιών της αντίστασης, επισκιάζοντας τις εθνοτικές και εθνικιστικές τάσεις στον αραβικό κόσμο.
Καθώς οι εντάσεις μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ κλιμακώνονται, η δυναμική της περιφερειακής ισχύος μετατοπίζεται δραματικά, θάβοντας ουσιαστικά τις συμφωνίες του Αβραάμ. Την 1η Αυγούστου 2024, η δολοφονία από το Ισραήλ του Ισμαήλ Χανίγια, προέδρου του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς στην Τεχεράνη, ακολουθούμενη από τον μαρτυρικό θάνατο του ηγέτη της λιβανέζικης Χεζμπολάχ Σαγίντ Χασάν Νασράλα και του Ιρανού στρατηγού Αμπάς Νιλφρουσάν του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης στη Βηρυτό, σηματοδότησε μια επικίνδυνη κλιμάκωση. Το Ιράν στην αντεπίθεσή του έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα στο σιωνιστικό καθεστώς με την επιχείρηση της 1ης Οκτωβρίου ότι περαιτέρω επιθέσεις κατά του Ιράν και αποσταθεροποίηση της περιοχής θα μπορούσαν να έχουν οδυνηρές συνέπειες για το Τελ Αβίβ. Κατά συνέπεια, η επιθετική αεροπορική επιδρομή του σιωνιστικού καθεστώτος κατά διαφόρων στρατιωτικών κέντρων στο Ιράν στις 26 Οκτωβρίου 2024 ήταν μια ακόμη σαφής παραβίαση του διεθνούς δικαίου, ιδίως της απαγόρευσης της απειλής ή της χρήσης βίας κατά της εθνικής κυριαρχίας των κρατών. Οι ενέργειες αυτές καταδικάστηκαν από πολλές χώρες, με τα μεγάλα αραβικά κράτη να καταγγέλλουν τα ισραηλινά πλήγματα στο Ιράν και το ενδεχόμενο να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται ένα διπλωματικό σχέδιο δράσης για τη μείωση της έντασης και την εξάλειψη της εμφάνισης πολέμου.
Η αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης στη Μέση Ανατολή αποκαλύπτει διάφορα βασικά σημεία:
Η παλαιστινιακή κρίση ως κεντρικό στοιχείο της σταθερότητας: Καμία βιώσιμη ειρήνη ή σταθερότητα στη Μέση Ανατολή δεν είναι δυνατή χωρίς την επίλυση της παλαιστινιακής κρίσης. Επιπλέον, η πραγματική σταθερότητα στην περιοχή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω του αμοιβαίου σεβασμού και της τήρησης του διεθνούς δικαίου.
Έλλειψη διαμεσολαβητικής δύναμης: Καμία κυβέρνηση δεν είναι έτοιμη να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην περιοχή, γεγονός που αντανακλά τις βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των αραβικών κρατών.
Αραβική αποφυγή της σύγκρουσης: Καμία χώρα δεν είναι έτοιμη να εμπλακεί στο χάος. Οι αραβικές χώρες προσπαθούν να αποφύγουν να εισέλθουν σε αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ και δίνουν προτεραιότητα στα εθνικά συμφέροντα έναντι των περιφερειακών εμπλοκών.
Κίνδυνος επέκτασης της κρίσης: Υπάρχει πιθανότητα η κρίση να επεκταθεί και να αυξήσει την ένταση στην περιοχή. Ως εκ τούτου, όλοι οι παράγοντες έχουν τονίσει την ανάγκη να μειωθεί ο κίνδυνος πολέμου. Στο πλαίσιο αυτό, το στοιχείο του χρόνου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη μείωση του επιπέδου του πολεμικού κινδύνου και την αποτροπή του να ξεφύγει από τον έλεγχο των εμπλεκόμενων μερών.
Μεταβαλλόμενες ευκαιρίες για την ειρήνη: Είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια ευκαιρία κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης για την αλλαγή της κατεύθυνσης προς την ειρήνη. Επίσης, υπάρχουν μεγάλοι κίνδυνοι να ξεφύγει η κρίση από τον έλεγχο. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να αλλάξουν την πορεία της κρίσης, όπως οι καταστροφικές συνέπειες του μονοετούς πολέμου στη Γάζα, τα τρέχοντα ισραηλινά στρατιωτικά πλήγματα κατά της Χεζμπολάχ, καθώς και τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών.
Η στρατιωτική εστίαση του Ισραήλ: Ο μόνος παράγοντας που θέλει να αυξήσει τον πόλεμο και την ένταση στην περιοχή είναι το Ισραήλ. Στην πραγματικότητα, η ρίζα όλων των προβλημάτων στην περιοχή είναι η κατοχή της Παλαιστίνης από το Ισραήλ- διαφορετικά, οι Παλαιστίνιοι τείνουν να ζουν σε ειρήνη και ευημερία. Στόχος του Ισραήλ είναι να καταλάβει όλα τα παλαιστινιακά εδάφη με βάση την ιδέα «από το ποτάμι ως τη θάλασσα» και να παραμερίσει την ιδέα των δύο κρατών. Μόνο αν σταματήσει η ισραηλινή επιθετικότητα και κατοχή, η περιοχή μπορεί να ελπίζει σε ειρήνη και σταθερότητα. Για την εγκαθίδρυση της ειρήνης στη Μέση Ανατολή, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να σταματήσουν τα ισραηλινά εγκλήματα και να αποκατασταθεί κάποιο επίπεδο αποτροπής απέναντι σε αυτό το καθεστώς. Αναμφίβολα, η συνέχιση της κατοχής από το Ισραήλ, τα εγκλήματα και οι παράνομες ενέργειές του στην περιοχή, ιδίως η γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού και η επίθεση κατά του Λιβάνου – η οποία συνεχίζεται υπό τη σκιά της ολόπλευρης στρατιωτικής και πολιτικής υποστήριξης των Ηνωμένων Πολιτειών και ορισμένων άλλων δυτικών χωρών – είναι οι κύριες αιτίες της έντασης και της ανασφάλειας στην περιοχή.
Τεχνολογικός vs. γεωπολιτικός ανταγωνισμός:
Η μάχη της τεχνολογίας και της γεωπολιτικής συνεχίζεται. Η Μέση Ανατολή είναι μάρτυρας μιας σύγκρουσης μεταξύ τεχνολογικής ισχύος και γεωπολιτικής ισχύος. Σε μια κατάσταση όπου το Ιράν έχει σημαντικά γεωπολιτικά πλεονεκτήματα, η αδυναμία του Ισραήλ είναι ακριβώς η γεωπολιτική του ευπάθεια- η επικράτεια του Ισραήλ περιορίζεται σε μια μικρή περιοχή μεταξύ του Ιορδάνη ποταμού και της Μεσογείου. Αυτή η γεωπολιτική διαφορά έχει διαμορφώσει τις στρατηγικές τους. Ενώ το Ιράν προτιμά να διεξάγει επιχειρήσεις στη «γκρίζα ζώνη» με την υποστήριξη ενός δικτύου μη κρατικών συμμάχων, το Ισραήλ έχει βασιστεί στη στρατηγική του προληπτικού πλήγματος, που βασίζεται στην τεχνολογική υπεροχή. Παρόλο που η τεχνολογία έχει αυξανόμενο αντίκτυπο στις στρατιωτικές εξισώσεις και τις εξισώσεις ασφαλείας, οι γεωπολιτικοί παράγοντες εξακολουθούν να διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας του περιφερειακού ανταγωνισμού. Η τεχνολογία μπορεί να έχει μειώσει το βάρος των γεωπολιτικών πραγματικοτήτων, αλλά δεν μπορεί ποτέ να τις εξαλείψει εντελώς. Επιπλέον, η δυναμική της αντιπαλότητας της Ουάσιγκτον με τη Ρωσία και την Κίνα στη Μέση Ανατολή μπορεί να επαναπροσδιορίσει τους γεωπολιτικούς κώδικες στην περιοχή.
Η επιρροή των ΗΠΑ στην περιφερειακή σταθερότητα: Η ειρήνη αποτελεί τον πρώτο εχθρό των Ηνωμένων Πολιτειών και τη μεγαλύτερη απειλή για την Ουάσινγκτον, διότι η παγκόσμια ειρήνη θα δώσει τέλος στην αυτοκρατορία του δολαρίου των ΗΠΑ που έχει οικοδομηθεί στον πόλεμο. Όταν υπάρξει ειρήνη στον κόσμο, η στρατιωτική βιομηχανία των ΗΠΑ θα βγει εντελώς εκτός λειτουργίας. Όλες οι στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στον κόσμο, όλα τα αεροπλανοφόρα, τα στρατιωτικά αεροσκάφη, οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι και τα όπλα μαζικής καταστροφής, καθώς και όλες οι βιομηχανίες που υποστηρίζουν τον πόλεμο θα καταστούν περιττές και η αμερικανική πολεμική μηχανή θα αδρανοποιηθεί από την αναποτελεσματικότητα. Η ειρήνη δεν είναι προς το συμφέρον της αμερικανικής κυβέρνησης, η οποία τροφοδοτεί τους πολέμους για να πουλήσει τα όπλα της. Επιπλέον, οι πολεμοκάπηλες επιχειρήσεις της είναι έτοιμες να φέρουν αστάθεια σε διάφορες περιοχές, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Για παράδειγμα, η αμερικανική εισβολή και κατοχή του Ιράκ το 2003 έφερε χάος και αστάθεια και δημιούργησε κενό εξουσίας που άνοιξε τον δρόμο για την εμφάνιση εξτρεμιστικών ομάδων όπως το ISIS. Οι ενέργειες αυτές όχι μόνο αποσταθεροποίησαν το Ιράκ, αλλά είχαν επιπτώσεις ντόμινο σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και υπονόμευσαν την περιφερειακή ασφάλεια. Έτσι, οι διάφορες αμερικανικές πράξεις αστάθειας το μόνο που κάνουν είναι να εμποδίζουν την ειρήνη και τη συνεργασία στην περιοχή.
Προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση της ειρήνης στη Μέση Ανατολή
Οι ρίζες των κρίσεων στη Μέση Ανατολή μπορούν να απαριθμηθούν ως εξής: Οι ισραηλινές πολιτικές κατοχής, ο εξωτερικός παρεμβατισμός των μεγάλων δυνάμεων και, τέλος, η διχόνοια και η διάσπαση μεταξύ των χωρών της περιοχής που πηγάζουν από τις θρησκευτικές και σεχταριστικές διαμάχες, καθώς και από τα διχαστικά σχέδια των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων. Για να επιτευχθεί η ειρήνη, πρέπει να αντιμετωπιστούν διάφορες βασικές απαιτήσεις:
Αποδοχή του ρόλου των περιφερειακών δυνάμεων στην ειρηνευτική διευθέτηση: Για την εγκαθίδρυση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή, υπάρχει ανάγκη υιοθέτησης μιας ισορροπημένης, πολύπλευρης, δυναμικής και ολοκληρωμένης στρατηγικής από τις περιφερειακές δυνάμεις, έτσι ώστε να προκύψει μια ισχυρή περιοχή που θα βασίζεται στην ασφάλεια του δικτύου. Η αποασυλοποίηση, η προώθηση της οικονομικής συνεργασίας και η υλοποίηση κοινών περιφερειακών έργων μπορούν να φέρουν τους λαούς της περιοχής πιο κοντά και να δημιουργήσουν κοινά συμφέροντα για τα κράτη της Μέσης Ανατολής. Σε αυτό το πλαίσιο, η ενθάρρυνση και η υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ του Ιράν και του Συμβουλίου Συνεργασίας του (Περσικού) Κόλπου είναι απαραίτητη για τη διαχείριση κρίσεων.
Η αύξηση της πίεσης κατά του Ισραήλ και η αυξανόμενη απαίτηση για κατάπαυση του πυρός στην περιοχή: Με τη σκόπιμη στόχευση αμάχων σε κατοικημένες περιοχές και τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας για την εθνοκάθαρση, το Ισραήλ έχει παραβιάσει σαφώς το διεθνές δίκαιο, τις ανθρωπιστικές αρχές και πολυάριθμα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Η συνέχιση του επιθετικού πολέμου του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας αποτελεί απειλή για την περιοχή και ολόκληρο τον κόσμο. Οι σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, οι παραβιάσεις της «Σύμβασης για την πρόληψη και την τιμωρία του εγκλήματος της γενοκτονίας» και των «Συμβάσεων της Γενεύης του 1949» από το Ισραήλ θεωρούνται σοβαρές παραβιάσεις της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Θα πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για να σταματήσει η φονική μηχανή του ισραηλινού καθεστώτος και να αποτραπεί η περαιτέρω κλιμάκωση της κατάστασης στην περιοχή, σταματώντας τις πολεμικές και επιθετικές ενέργειες του Νετανιάχου. Θα πρέπει να υψωθεί ενιαία φωνή με βάση τους μηχανισμούς του διεθνούς δικαίου και τους διεθνείς θεσμούς, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το Διεθνές Δικαστήριο, για την απομόνωση των εξτρεμιστικών φατριών στο Ισραήλ. Χρειάζεται η άμεση και επείγουσα κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας για να σταματήσει η γενοκτονία, ο πόλεμος και η επιθετικότητα κατά της Γάζας και του Λιβάνου και να αναχαιτιστούν οι πολεμοκάπηλες πράξεις του σιωνιστικού καθεστώτος στο Λίβανο και η γενοκτονία στη Γάζα. Ο τερματισμός των στρατιωτικών επιχειρήσεων του ισραηλινού καθεστώτος στο Λίβανο και τη Γάζα και της κατοχής της Παλαιστίνης, ο τερματισμός της κατοχής της Γάζας από τις ισραηλινές δυνάμεις- και η κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ θα ήταν σημαντικά βήματα για την αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή. Το ευρύ κοινό στην περιοχή αναμένει ότι η Κίνα και η Ρωσία, ως μεγάλες δυνάμεις, θα χρησιμοποιήσουν την πολιτική τους επιρροή στο Συμβούλιο Ασφαλείας για να διευθετήσουν μια δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη στη Δυτική Ασία σταματώντας την επιθετική κατοχή του ισραηλινού καθεστώτος. Μπορούν να κινητοποιήσουν τις προσπάθειές τους για την υλοποίηση των γεωγραφικών απαιτήσεων καθώς και των πολιτικών προϋποθέσεων για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με βάση το δημοψήφισμα στα κατεχόμενα εδάφη.
Υποστήριξη των δομών ασφαλείας των αυτοχθόνων: Η βούληση των μεγάλων δυνάμεων να στηρίξουν την εγχώρια τάξη ασφαλείας:
Εάν οι μεγάλες δυνάμεις έχουν τη βούληση να εγκαθιδρύσουν την ειρήνη χωρίς μια στάση αποκλεισμού-περιχώρησης, θα πρέπει να εξετάσουν τη σημασία της πολυμέρειας στην περιφερειακή συνεργασία, να δώσουν έμφαση στην πολυμερή και ενδογενή τάξη και να δώσουν ιδιαίτερη προτεραιότητα στη διπλωματία. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στη Μέση Ανατολή θα πρέπει να σταματήσουν τη στρατιωτική αντιπαράθεση για να διασφαλίσουν την ειρήνη και την ασφάλεια με βάση τα αμοιβαία συμφέροντα και τις κοινές ανησυχίες των περιφερειακών κρατών στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού μη μηδενικού αθροίσματος. Θα πρέπει να κινητοποιήσουν τις συλλογικές τους δράσεις προκειμένου να υλοποιήσουν τόσο την αρνητική όσο και τη θετική ειρήνη στην περιοχή μέσω μιας πολιτικής βήμα προς βήμα και με βάση σταδιακές και αυξητικές συνθήκες.
Αναγνώριση του ρόλου του Ιράν: Θα πρέπει να αναγνωριστεί ο ρόλος του Ιράν ως σημαντικού παράγοντα που θα ήθελε να εδραιώσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Το Ιράν είναι ένας ορθολογικός παράγοντας και η κύρια σταθεροποιητική δύναμη και ο παράγοντας που αλλάζει το παιχνίδι στην περιφερειακή εξίσωση. Έχει φτάσει στο επίπεδο της ωριμότητας και της αυτοπεποίθησης όσον αφορά την ασφάλεια, ώστε να μπορεί να αλλάξει τις απειλές σε ευκαιρίες στον ισλαμικό κόσμο. Το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί βασικό παράγοντα λόγω της στρατηγικής του για τις «γκρίζες ζώνες» καθώς και του έξυπνου και προηγμένου αμυντικού του δόγματος, το οποίο δίνει προτεραιότητα στην έμμεση σύγκρουση και την ασύμμετρη αποτροπή κατά του Ισραήλ μέσω της υποστήριξής του σε μη κρατικούς συμμάχους που ονομάζονται άξονας αντίστασης.
Προώθηση πρωτοβουλιών οικονομικής ανάπτυξης:
Η προώθηση της οικονομικής συνεργασίας και των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών συμφωνιών και των κοινών έργων υποδομής, μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση της αλληλεξάρτησης και στη μείωση της πιθανότητας σύγκρουσης.
Δέσμευση της κοινωνίας των πολιτών:
Τα κινήματα βάσης και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να συμμετέχουν στις προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης. Αυτές οι οντότητες μπορούν να συμβάλουν στην κινητοποίηση της κοινής γνώμης υπέρ της ειρήνης και να προωθήσουν τον διάλογο σε κοινοτικό επίπεδο, γεφυρώνοντας τα χάσματα που δημιουργούνται από τις πολιτικές συγκρούσεις.
Συµπέρασµα
Εν κατακλείδι, οι πιεστικές κρίσεις στη Μέση Ανατολή απαιτούν επειγόντως την επαναξιολόγηση των στρατηγικών για την ειρήνη. Ο συνδυασμός ιστορικών παραπόνων, γεωπολιτικών ελιγμών και αυξανόμενων εθνικιστικών αισθημάτων περιπλέκει το ήδη ασταθές τοπίο, ωστόσο υπάρχουν ευκαιρίες για εποικοδομητικό διάλογο και συνεργασία.
Μετά την εκλογή του Μασούντ Πεζεσκιάν ως νέου προέδρου του Ιράν, έθεσε το σύνθημα της περιφερειακής συνεργασίας και της δημιουργίας μιας «ισχυρής περιοχής» μέσω της μείωσης των εντάσεων μεταξύ της Τεχεράνης και των αραβικών χωρών στο νότιο τμήμα του Περσικού Κόλπου.
Οι άνευ προηγουμένου κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στη Θάλασσα του Ομάν, μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας τον Οκτώβριο του 2024, αποτελούν παράδειγμα αποκλιμάκωσης και περιφερειακής συνεργασίας μεταξύ αυτών των δύο περιφερειακών δυνάμεων.
Ο κίνδυνος της ισραηλινής πολεμοκαπηλίας και του επεκτατισμού ανάγκασε τους δύο παλαιότερους αντιπάλους να συνεργαστούν εποικοδομητικά. Επιπλέον, εν μέσω της τεταμένης κατάστασης μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, η άρνηση των περισσότερων αραβικών χωρών, όπως η Σαουδική Αραβία, να επιτρέψουν στο Ισραήλ να χρησιμοποιήσει τον εναέριο χώρο τους για να πλήξει το Ιράν, καθώς και η γρήγορη και ευρεία καταδίκη της ισραηλινής επίθεσης στο Ιράν και η έκφραση της ανησυχίας τους σχετικά με την κλιμάκωση της έντασης και την εξάπλωση του πολέμου στην περιοχή, αποδεικνύουν ότι το Ιράν κατάφερε να διαχειριστεί επιτυχώς την κρίση μέσω εντατικών διαπραγματεύσεων με τους Άραβες γείτονές του.
Αντιμετωπίζοντας τη φωτιά της σύγκρουσης και της διαίρεσης, οι περιφερειακοί παράγοντες, υποστηριζόμενοι από τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας για δικαιοσύνη και συνεργασία, πρέπει να δράσουν αποφασιστικά για να σβήσουν τις φλόγες και να προωθήσουν μια διαρκή ειρήνη στη Μέση Ανατολή.
Erol User
