Εάν η κατάσταση δεν βελτιωθεί βραχυπρόθεσμα, τότε τα μέτρα οικονομικής επιρροής, σε αντίθεση με τη λεκτική κριτική ρητορική που χρησιμοποιούσε συχνότερα στο παρελθόν ο Πρόεδρος της Τουρκίας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν σημαντική ζημιά στις διμερείς σχέσεις, διακόπτοντας τις άμεσες μη πολιτικές επαφές, οι οποίες προηγουμένως επέτρεπαν τη συνέχιση της αλληλεπίδρασης σε περιόδους κρίσης.
Η επιχείρηση «Σιδερένια Σπαθιά» των IDF στη Λωρίδα της Γάζας είναι εξαιρετική ως προς την κλίμακα και τη διάρκειά της, καθώς και λόγω των πολυάριθμων συναφών συνεπειών, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης της Τουρκίας να αναστείλει τις εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ. Ένας νέος γύρος διαφωνιών μεταξύ των δύο κρατών κινδυνεύει να επιδεινώσει την εσωτερική πολιτική κατάσταση στο Ισραήλ και τη θέση του στο σύστημα των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Επιπλέον, σηματοδοτεί ότι η ισραηλινή ηγεσία δεν έχει επεξεργαστεί επαρκώς την περιφερειακή της στρατηγική, παρά την επιθυμία της χώρας να συνεχίσει την εξομάλυνση με τους γείτονές της.
Στις αρχές Απριλίου του τρέχοντος έτους, το τουρκικό Υπουργείο Εμπορίου ανέστειλε την εξαγωγή 54 κατηγοριών αγαθών προς το Ισραήλ, από οικοδομικά υλικά έως καύσιμα αεροσκαφών. Η Άγκυρα δήλωσε ότι η εισαγωγή των περιορισμών είχε ως κίνητρο τις «σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου» που διέπραξαν οι IDF κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Σιδερένια Σπαθιά», και κήρυξε την κατάπαυση του πυρός ως προϋπόθεση για την άρση των κυρώσεων. Τις πρώτες ημέρες του Μαΐου, επικαλούμενες τους ίδιους λόγους, οι τουρκικές αρχές ανακοίνωσαν την πλήρη παύση των εξαγωγικών και εισαγωγικών συναλλαγών με το Ισραήλ.
Σε απάντηση των ενεργειών που χαρακτηρίστηκαν ως μη φιλικές, ο Ισραέλ Κατζ, επικεφαλής του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών, κατηγόρησε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για μη συμμόρφωση με τα διεθνή εμπορικά πρότυπα, ενώ ο υπουργός Οικονομικών Μπεζαλέλ Σμότριτς υπέβαλε στο υπουργικό συμβούλιο πρόταση ακύρωσης της συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών και αύξησης των δασμών στις εισαγωγές από την Τουρκία μέχρι το τέλος της θητείας του σημερινού προέδρου της.
Παρά την ταχεία εισαγωγή αμοιβαίων μέτρων, έχει κανείς την εντύπωση ότι το Ισραήλ δεν ήταν στην πραγματικότητα έτοιμο για τη χρήση μέτρων οικονομικής επιρροής από την Άγκυρα. Ένα παρόμοιο συμπέρασμα προκύπτει από την αξιολόγηση της προηγούμενης δυναμικής της αλληλεπίδρασης, όπου διατηρήθηκε σταθερός όγκος αμοιβαίου εμπορίου ακόμη και σε περιόδους κρίσης. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2010, με φόντο τις διαδικασίες που ακολούθησαν το περιστατικό του «Στόλου της Ελευθερίας» που συνέβη τον Μάιο του ίδιου έτους, η Τουρκία ήταν μεταξύ των χωρών στις οποίες απευθύνθηκε το Ισραήλ για να ξεπεράσει την «κρίση ντομάτας» που ξέσπασε λόγω της απώλειας της δικής του σοδειάς. Μέχρι το 2011, υπήρξε διπλασιασμός του όγκου των προμηθειών τουρκικών τελικών τροφίμων και προϊόντων καπνού στο Ισραήλ σε σχέση με το 2007, αν και η ίδια περίοδος στον πολιτικό και διπλωματικό τομέα χαρακτηρίστηκε από εντάσεις σε σχέση με την επιχείρηση «Χυμένο Μολύβι» των IDF στη Λωρίδα της Γάζας και τον προαναφερθέντα «Στόλο της Ελευθερίας». Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία για το 2012, παρά τις ακόμη ασταθείς διακρατικές σχέσεις και τον αποκλεισμό από την Άγκυρα της συμμετοχής της ισραηλινής αντιπροσωπείας στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Σικάγο, οι Τούρκοι παραγωγοί αντιπροσώπευαν τότε περίπου το ήμισυ των εισαγωγών αυγών του Ισραήλ.
Το Ισραήλ βασίστηκε επίσης υπερβολικά στο φαινομενικά διαρκές ενδιαφέρον της τουρκικής ηγεσίας για την αύξηση του αμοιβαίου εμπορίου και τον συντονισμό των στρατηγικών εξαγωγής φυσικού αερίου, όπως εκφράστηκε κατά την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών το 2022. Προφανώς, η κυβέρνηση του Βενιαμίν Νετανιάχου προχώρησε από την προσδοκία ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν θα έσπευδε να εγκαταλείψει την πορεία, καθώς η Τουρκία πετύχαινε τους στόχους της για σταθεροποίηση της οικονομίας της και διατήρηση των δεσμών της με την ΕΕ. Μέχρι ένα σημείο, ο υπολογισμός αυτός παρέμενε έγκυρος. Μετά από μια συνάντηση κορυφής στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2023, τα μέρη ανακοίνωσαν σχέδια ενίσχυσης της οικονομικής και ενεργειακής συνεργασίας. Λίγες ημέρες πριν από την επίθεση Παλαιστίνιων μαχητών στις 7 Οκτωβρίου 2023 στο νότιο Ισραήλ, έγινε γνωστό ότι ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας επρόκειτο να επισκεφθεί το Ισραήλ τον Νοέμβριο του ίδιου έτους για να συζητήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Ωστόσο, το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο δεν έλαβε υπόψη ότι η Άγκυρα δίνει προτεραιότητα στα διπλωματικά οφέλη από τη συμμετοχή στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή και στην επιθυμία να αποφύγει την κριτική για ανεπαρκή αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους. Εξάλλου, αυτό έγινε φανερό από τα τέλη Οκτωβρίου 2023, όταν η Τουρκία περιέκοψε τις διαπραγματεύσεις για την από κοινού εξερεύνηση «γαλάζιου καυσίμου» και την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τέλος, η ισραηλινή στρατηγική αγνόησε σαφώς τους πρόσφατους εσωτερικούς πολιτικούς μετασχηματισμούς στην Τουρκία. Μετά το ανεπιτυχές αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών για το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης, ο πρόεδρος άρχισε να δέχεται αυξημένη πίεση, μεταξύ άλλων λόγω των συνεχιζόμενων εμπορικών δεσμών με το Ισραήλ. Ταυτόχρονα, είναι περίεργο ότι ο εμπνευστής των αντι-ισραηλινών μέτρων στην Τουρκία ονομάζεται Κόμμα Νέας Ευημερίας. Στην πραγματικότητα, τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, οι κατηγορίες κατά του αρχηγού του κράτους για συνεχιζόμενες εμπορικές συναλλαγές με το Ισραήλ και την εμπλοκή εκπροσώπων του στενού του κύκλου, διατυπώθηκαν από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ είχαν υποστηρίξει κατά την τελευταία προεδρική εκστρατεία στην Τουρκία.
Αξιολογώντας τις επιπτώσεις της τουρκικής απαγόρευσης, μπορεί να υποτεθεί ότι το Ισραήλ θα υποστεί τις μεγαλύτερες απώλειες στον κατασκευαστικό κλάδο, ο οποίος είχε ήδη επηρεαστεί αρνητικά από την επιχείρηση «Σιδερένια Σπαθιά» λόγω της εξάρτησής του από την πρόσληψη Παλαιστινίων. Επιπλέον, αναμένεται να αυξηθούν οι τιμές για μια σειρά από τρόφιμα και ηλεκτρονικά προϊόντα που προμηθεύονται από την Τουρκία. Ωστόσο, η τρίμηνη καθυστέρηση του τουρκικού Υπουργείου Εμπορίου για την ολοκλήρωση των εξαγωγικών συμβάσεων από τις τοπικές επιχειρήσεις έδωσε κάποιο χρόνο για να αμβλυνθούν οι αρνητικές συνέπειες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Ισραήλ αναμένει να βρει νέους εξαγωγείς και, με τη συμμετοχή της τουρκικής επιχειρηματικής κοινότητας, να δημιουργήσει εναλλακτικές οδούς εφοδιασμού με τη συμμετοχή τρίτων χωρών- η Σλοβενία συμμετέχει ήδη. Ωστόσο, οι τιμές των προϊόντων αυτών θα είναι υψηλότερες για τους ισραηλινούς καταναλωτές λόγω του πρόσθετου κόστους εφοδιαστικής, επιδεινώνοντας τον πληθωρισμό.
Πρόσθετοι κίνδυνοι στον οικονομικό τομέα για το Ισραήλ προκαλούνται από την απειλή επανάληψης των τουρκικών πρακτικών από άλλα κράτη, κυρίως από τα κράτη της Μέσης Ανατολής. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν συμφέρον να διατηρήσουν την εμπιστευτικότητα των μικρότερων συναλλαγών, ενώ προσπαθούν να απέχουν από την υλοποίηση μεγάλων έργων, αν και η δυνατότητα ανοικτής και μεγάλης κλίμακας συνεργασίας θεωρήθηκε ένα από τα βασικά στοιχεία των Συμφωνιών του Αβραάμ. Οι σχέσεις με την Ιορδανία είναι τεταμένες- υπάρχουν έντονες δημόσιες εκκλήσεις για διακοπή των δεσμών με το Ισραήλ.
Οι εσωτερικές πολιτικές συνέπειες δεν θα μπορούσαν να είναι λιγότερο σοβαρές για την κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου. Πρώτον, επί σειρά θητειών, ο σημερινός πρωθυπουργός έχει υποσχεθεί να μειώσει το κόστος ζωής στη χώρα, αλλά η αναστολή του εμπορίου ακόμη και με έναν εταίρο σαφώς δεν συμβάλλει στον στόχο αυτό. Ταυτόχρονα, η ευθύνη του για τη μη εκπλήρωση τέτοιων υποχρεώσεων αυξάνεται, δεδομένης της μυστικής προετοιμασίας για πρόωρες εκλογές στην Κνέσετ. Δεύτερον, οι ενέργειες της Άγκυρας αποκάλυψαν βαθιές λανθασμένες εκτιμήσεις στην οικονομική πολιτική του Ισραήλ τα τελευταία χρόνια. Μία από αυτές είναι το στοίχημα της επέκτασης των εισαγωγών αντί της ανάπτυξης της εγχώριας παραγωγής. Μια άλλη είναι η προσπάθεια αναπροσανατολισμού μετά την πανδημία Covid-19, αν είναι δυνατόν, από την Ασία σε γεωγραφικά κοντινές χώρες, ιδίως από την Κίνα στην Τουρκία, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι σχετικοί κίνδυνοι.
Τρίτον, οι ενέργειες της Τουρκίας εμποδίζουν τον Βενιαμίν Νετανιάχου να χρησιμοποιήσει το παραδοσιακό πολιτικό του πλεονέκτημα, τις ανεπτυγμένες διεθνείς διασυνδέσεις, για να προσελκύσει το εκλογικό σώμα. Η κατάσταση είναι τέτοια που οι πολιτικές του σημερινού ισραηλινού υπουργικού συμβουλίου θεωρούνται ότι προκαλούν πολιτική και οικονομική ζημιά και η εξομάλυνση των επαφών με την Άγκυρα το 2022 συνδέεται με τον Yair Lapid, ηγέτη της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης.
Σε γενικές γραμμές, εάν η κατάσταση δεν βελτιωθεί βραχυπρόθεσμα, τότε τα μέτρα οικονομικής επιρροής, σε αντίθεση με τη λεκτική κριτική ρητορική που χρησιμοποιούσε πιο συχνά ο πρόεδρος της Τουρκίας στο παρελθόν, θα μπορούσαν να προκαλέσουν σημαντική ζημιά στις διμερείς σχέσεις, διακόπτοντας τις άμεσες μη πολιτικές επαφές, οι οποίες προηγουμένως επέτρεπαν τη συνέχιση της αλληλεπίδρασης σε περιόδους κρίσης. Επιπλέον, το τουρκικό παράδειγμα κατέδειξε ότι το Ισραήλ, το οποίο επιδιώκει να αυξήσει τους δεσμούς του με τον ισλαμικό κόσμο, δεν διαθέτει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για μια τέτοια συνεργασία, λόγω ενός ευρέος φάσματος κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προκύπτουν από τις διαφορετικές θέσεις σχετικά με την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή.
Erol User
